Elektronik atıkta bizi bekleyen tehlikeler nelerdir?

Elektrikli ve elektronik ekipmanla, bazıları toksik olmak üzere, birçok bileşen ihtiva ederler. Ekipmanlar kullanım ömürlerini tamamladıklarında, doğru bir biçimde geri kazanılmayan ya da bertaraf edilmeyen atıklar, çevre ve insan sağlığını olumsuz yönde etkileyebilmektedir.

• Buzdolaplarında bulunan CFC gazı, egzos gazına göre 10-15 bin kat fazla ısı tutarak sera etkisini arttırıyor.
• Katot ışın tüplü (CRT) televizyonlar 2-4 kilogram kurşun içeriyor. 10 gram kurşun 25.000 ton toprak ya da 200 bin litre suyu kirletiyor.
• Gerekli güvenlik önlemleri alınmadan yapılan işlemler ise birinci derecede atığı işleyen kimseler ve işleme ortamındaki toprak ve yeraltı suları için tehlikeli yan etkilere yol açmaktadır.
• 1 flüoresanın içerisinde bulunan civa 30.000 litre suyu kullanılamaz hale getiriyor. Bir çay kaşığının 70’te biri civa bile 80,000 m2’lik bir göldeki suyu kirletip yaşayan balıkların yenmesini engelliyor.
• CRT monitörlerinde ve flüoresan lambalarda bulunan kanserojen fosfor, havada 320 km uzağa gidebiliyor.
• Bir diğer zararlı işlem ise tehlikeli bileşen ihtiva eden atıkların yakılmasıyla ortaya çıkan ve sağlığımızı tehdit eden gazlardır. Bu bileşenler elektronik atıkların plastik aksamlarında ve kabloların PVC kaplamalarında yanmayı engelleyici özellikleri nedeniyle tercih edilmektedir. Yakıldıkları takdirde dioksin olarak ortaya çıkmakta ve atmosfere yayılmaktadır.

AEEE’lerde kullanılan materyallerin insan sağlığına etkileri nelerdir?

• Kurşun (Pb): Çocuklarda beyin hasarı ve üreme bozuklukları yapar. CRT tüpleri, eski lehimler, entegre devreler, aküler Pb vs içerir. Sağlık üzerinde olumsuz zehirleyici etkileri bilinmektedir. Atık sahalarındaki Pb’nin %40’ı ve ağır metallerin %70’i e-atıklardan kaynaklanmaktadır. TV ve bilgisayar ekran ağırlığının %20’si Pb içerir. Her bilgisayar 2-4 kg Pb içermektedir. Atık sahalarındaki Pb liç olarak yeraltı/yerüstü sularına karışabilmektedir.
• Cıva (Hg): Düşük dozlarda bile zehirlidir beyin ve böbreklere zarar verir. Anne sütüyle geçebilir. Dünya Hg tüketiminin %22’si elektrik/elektronik cihazlarda tüketilmektedir. Termostat, seviye algılayıcıları, relaylar, düğmeler, deşarj/floresans lambalarında tıbbi cihazlarda, veri iletiminde, telekomünikasyonda, mobil telefonlarda, pillerde, baskılı devrelerde, anahtarlarda vs. kullanılır.
• Bromlu Alev Geciktiriciler (BFR): Normal gelişme için hormonal fonksiyonları önemli derecede etkiler. Plastiklerde alev geciktirici olarak kullanılırlar. BFR işyeri ve ofislerdeki bilgisayar üzerindeki tozlarda, plastiklerde, basılı devrelerde, bağlantı parçalarında, kablolarda, süngerlerde bulunmaktadır. ABD ve İsveç’te anne sütünde fazla rastlanmıştır Düşük sıcaklıklarda yakılması çok zehirli polibromine dioksin (PBDD) ve furan (PBDF) oluşturur.
• Fosfor (P): CRT tüpünün iç yüzünü kaplamak için kullanılır. Kırılan tüpten oluşan tozların solunması çok risklidir. Fosforun zararı pek fazla bilinmemektedir.
• Baryum (Ba): CRT tüpünden radyasyonu azaltmak için kullanılır. Kısa süre Ba maruziyeti beyin şişmesine, kas zayıflığına, kalp ve karaciğer hastalığına neden olabilmektedir.
• Krom 6 (Cr+6): Korozyon koruması ve işlenmiş galvaniz çelik levha ve sertleştirilmiş çelik için kullanılır. DNA hasarı ve astimik bronşite sebep olur.
• Berilyum (Be): Ana kart ve bağlantı parçalarında bulunur. Kanserojen olarak sınıflandırılmaktadır.
• Plastikler: Her bilgisayar ortalama 7 kg PVC içerir. Belli sıcaklıkta yandığında dioksin oluşur. PVC geri dönüşümü en az Cl içeren tehlikeli bir plastik türüdür.
• Ozon Tüketiciler (ODS): Buzdolabı soğutucuları ve yalıtım köpükleri içerir.
• Kadmiyum (Cd): Cd ve bileşikleri böbrekte birikir ve insanı zehirler. Kırılgan kemiklere etkisi vardır. Yüzeye bindirilmiş aletler, yonga resistorler, infrared dedektörler, yarı iletkenler ve eski tip CRT tüpleri ve piller Cd içerebilir. Ayrıca plastiklerde stabilizatör olarak kullanılır.